Merhaba arkadaşlar,
     İlk yazımızda üniversite kavramına kısaca ve pek sınırlı olmakla birlikte değinmeye çalışmıştık. Şimdi ise üniversite yapısını, işlevini ve işleyişini, ön planda tutarak, ”Üniversitenin İmkanları” ana başlığı altında irdeleyeceğiz. Bu ”imkanlar” bahsine geçmeden önce istiyorum ki üniversite kavramını tüm yönleriyle açımlayalım, yapısına, işlevine, işleyişine bir vakıf olalım; bununla birlikte kampüs içerisindeki yapı ve birimlere bir göz atalım. Tüm bunlar bize üniversite anlayışımız hakkında belli bir temel oluşturacaktır diye düşünüyorum. Bilahare bütün bu yapı, işlev ve işleyişten nasıl yararlanacağımıza, ne gibi imkanlar yakalayabileceğimizden  bahsedeceğim. Umuyorum ki bu süreç bizlere, Üniversitenin imkanlarını çok daha belirgin bir biçimde göstersin.

      Genel olarak Yüksek Öğretim, orta öğretime dayalı ve en az iki yıllık yüksek öğrenim veren öğrenim veren eğitim kurumlarını kapsar.
       Yüksek Öğretimin amacı, ülkenin bilim politikasına, toplumun yüksek düzeyde ve çeşitli kademelerindeki insan gücü gereksinimine göre öğrencileri ilgi, yeti ve yetenekleri doğrultusunda yetiştirmek, bilimsel alanlarda araştırmalar yapmak, araştırma- inceleme sonuçlarını gösteren ve bilim-tekniğin ilerlemesini sağlayan her türlü yayını yapmak, hükümetçe istenecek inceleme ve araştırmaları sonuçlandırarak düşüncelerini bildirmektir. ( Erdoğan, 2003: 201-202 )

      Buna paralel olarak Barnett de, yüksek öğretimin amaçlarını şöyle ifade etmiştir;
      1) Kaliteli personel yetiştirmek,

      2) Araştırmalar için eğitim vermek ve uygulatmak,

      3) etkili eğitim yönetimi oluşturmak,

      4) hayat standartlarının yükseltilmesine yardımcı olmak.

  Yüksek Öğretimin Seviyelerine bakacak olursak, onlar şöyle sıralanır;

Ön Lisans :  Orta öğretime dayalı, en az dört yarıyıllık bir programı kapsayan ara insangücü yetiştirmeyi amaçlayan veya lisans öğretiminin ilk kademesini teşkil eden bir yüksek öğretimdir.

Lisans:  Orta öğretime dayalı, en az sekiz yarıyıllık bir programı kapsayan bir yüksek öğretimdir. 

Lisansüstü Eğitim:   Kendi içinde iki kademeye ayrılır; yüksek lisans, bir lisans öğretimine dayalı, eğitim–öğretim ve araştırmanın sonuçlarını ortaya koymayı amaçlayan bir yüksek öğretimdir. İkinci olarak doktora eğitimi ise, orijinal bir araştırmanın sonuçlarını ortaya koymaya amaçlayan bir yüksek öğretimdir (Yüksek Öğretim Kanunu, 2001: 14)

   Yüksek Öğretim Kurumları ise şu şekilde tasnif edilir ; uygulama ve araştırma merkezleri, konservatuvarlar, akademiler ve üniversiteler.
        Uygulama ve Araştırma Merkezleri: Yüksek öğretim kurumlarında eğitim öğretimin desteklenmesi amacıyla çeşitli alanların uygulama ihtiyacı ve bazı meslek dallarının hazırlık ve destek faaliyetleri için eğitim–öğretim, uygulama ve araştırmalarının sürdürüldüğü bir yüksek öğretim kurumudur.

 Konservatuvarlar: Müzik ve sahne sanatlarında sanatçı yetiştiren bir yüksek öğretim kurumudur. 

Akademiler:   Akademiler, yüksek derecede eğitim–öğretim ve araştırma yapan kurumlardır. Edebiyat, güzel sanatlar ve diğer bilim dallarında eğitimden ziyade, araştırma ve kültürel faaliyetlerde bulunulan bir yüksek öğretim kurumudur (www.yok.gov.tr). 

 Üniversiteler: Aşağıda bu konu üzerinde ayrıntılı şekilde duracağız.

          Çağdaş yüksek öğretimin temel unsuru olan üniversite sosyal, ekonomik, politik veye teknolojik alanlarda toplumsal değişimleri gerçekleştirme görevini en başta üstlenebilecek bir kurumdur. Üniversiteleri;

           1) Araştırma projeleri üreten;

           2) Kitlesel eğitimi en üst düzeyde gerçekleştiren;

           3) kısa süreli mesleki eğitim vererek topluma hizmet sunan kurumlar şeklinde tanımlamak da mümkündür. Üniversiteye anlam kazandıran ve onu fonksiyonel hale getiren nokta onun tüm bu unsurları bünyesinde barındırmasıdır (Oğuz, Oktay, Ayhan, 2004: 94). 

Üniversitenin işlevleri ise temelde üç tanedir; Eğitim-Öğretim, Bilimsel Araştırma, Toplumsal Hizmet.

 Eğitim-Öğretim: Üniversite, genellikle bir kampüste yerleşik fakültelerin işleyişi kapsamında, programlarını uygulayarak hedeflerini yerine getiren bir örgüttür. Üniversitenin temel odak noktası eğitimdir.

Bilimsel Araştırma: Humboldt’un üniversite tanımında, eğitim-öğretim faaliyetlerinin yanında diğer bir işlev olarak verilen bilimsel araştırma son yüzyıl içinde meydana gelen teknolojik ve bilimsel gelişmeler sonucunda, üniversiteleri araştırma geliştirme birimleri kurmaya itmiş ve üniversitelerde yürütülen bu faaliyetler, zamanla hizmet verdikleri ülkelerin kalkınmasında önemli rol oynamışlardır.

Toplumsal Hizmet: Yüksek Öğretim Kurumları pek çok alanda kamu hizmeti üretmektedirler. Üniversitelerin ülke sathına yayılması politikasının altında yatan rasyonel de, bu kurumların yerel etkileri ve sunacakları kamusal hizmetleriyle yerel kalkınmaya yapacakları katkılara ilişkin beklentiler olmaktadır.

           Üniversitelerin devlet, iş çevresi, öğrenci, öğrenci aileleri, kurucular, finansman sağlayanlar, personel vs. iç ve dış çevre unsurları ile sürekli etkileşim halinde olduklarından girdileri ve çıktıları bulunmaktadır. Bu yüzden bütün bu faaliyetlerin belirli bir yönetim yapısında gerçekleşmesi gerekmektedir.

          Tam da yukarıda açıklanan sebeplere dayanarak üniversitenin işleyişi iki ana birim tarafından idame ettirilir; Akademik Birimler ve İdari Birimler.

Akademik Birimler ve Yapısı: Daha önce de belirtildiği gibi üniversitenin amaçları Eğitim-Öğretimi gerçekleştirmek, Bilimsel araştırma yapmak ve toplumsal hizmet sunmaktır. Bunları gerçekleştirmek içinse Akademik bir örgütlenme gerekir. Zira tüm bunlar her gün yapılmaktadır.

       Günümüz üniversitelerinin akademik örgüt yapıları fakültelerden, enstitülerden, yüksek okullardan, bölümlerden, rektör ve senatodan oluşmaktadır. Ayrıca bu söz konusu birimlerin kendi iç yönetim ve yürütme organları da bulunmaktadır.

  Senato: “Üniversite Senatosu” üniversitenin bütün akademik faaliyetlerini düzenleyen, tartışan ve yönlendiren bir organdır (Oğuz v.d., 2004: 99). Senato, rektörün başkanlığında, rektör yardımcıları, dekanlar ve her fakülteden fakülte kurulunca üç yıl için seçilecek birer öğretim üyesi ile rektörlüğe bağlı enstitü ve yüksekokul müdürlerinden teşekkül eder.

Fakülte: Fakülte, yüksek düzeyde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma ve yayın yapan, aynı zamanda da kendisine birimler bağlanabilen bir yüksek öğretim kurumudur. Üniversitenin temel işlevlerini yer arasında alan bu fonksiyonlar, yukarıda geçen tanımdan da anlaşıldığı üzere fakültelerde yapılmaktadır. Bu sebeple fakültelere, üniversite sisteminin çıktılarının işlendiği ve değişik süreçlere tabi tutulduğu yer de denilebilmektedir

             .
Enstitü: Enstitü, üniversitede müstakil ya da fakülteye bağlı olarak kurulabilen ve lisans üstü eğitim- öğretim, bilimsel araştırma ve uygulama yapan akademik birimlerdir. Enstitü müdürü, enstitü kurulu ve enstitü yönetim kurulu olmak üzere üç organı bulunmaktadır (Korkut, 2001: 43).

Bölüm:   Bölüm, bir dalın belli disiplinlerini bir arada toplayan, eğitim ve öğretim yapan en küçük akademik birimdir. Bölüm, fakültenin içinde onun bir parçası olarak yer alır ve bölüm kurullarının aldığı eğitim-öğretim kararları uyarınca, bölüm başkanı tarafından yönetilir. Bölüm başkanı, bölümün her düzeyde eğitim-öğretim ve araştırmalarından ve bölüme ait her türlü faaliyetin düzenli ve verimli bir şekilde yürütülmesinden sorumludur (Yüksek Öğretim Kanunu, 2001: 41). 

Yüksekokullar:  Belli bir mesleğe yönelik ön lisans seviyesinde eğitim veren ve ara iş gücü yetiştirmek amacıyla kurulan yüksekokullar, yüksekokul müdürü, yüksekokul kurulu ve yüksekokul yönetim kurulu olmak üzere üç organdan oluşmaktadır.

   İdari Birimler ve Yapısı: 

               Rektör: Üniversitenin tüzel kişiliğini temsil eden rektör, üniversitenin ve bağlı birimlerin öğretim kapasitesinin rasyonel bir şekilde kullanılmasında ve geliştirilmesinde, öğrencilere gerekli sosyal hizmetlerin sağlanmasında, gerektiği zaman güvenlik önlemlerinin alınmasında, eğitim-öğretim, bilimsel araştırma ve yayım faaliyetlerinin devlet kalkınma planı, ilke ve hedefleri doğrultusunda planlanıp yürütülmesinde, bilimsel ve idari gözetim ve denetimin yapılmasında ve bu görevlerin alt birimlere aktarılmasında, takip ve kontrol edilmesinde ve sonuçların alınmasında birinci derecede yetkili ve sorumlu kişidir (Yüksek Öğretim Kanunu, 2001: 31–33).

Üniversite Yönetim Kurulu: yüksek öğretim üst kuruluşlarının ve senatonun karalarının uygulanmasında rektöre yardımcı bir organ olup, bütçe tasarısını incelemek ve rektörlüğe sunmak, fakülte, enstitü ve yüksekokul yönetim kurulları kararlarına yapılacak itirazları inceleyerek kesin karara bağlamak gibi görevleri yapmaktadır (Korkut, 2001: 43). 

                İdari birimler içinde buraya yazmanın pek de anlamı olmayacağı ama yeri geldikçe değineceğim farklı birimler daha vardır; Daire Başkanlıkları, Müdürlükler, Koordinatörlükler ve Yönetim Birimleri.